ՈՒՍՈՒՄՆԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ՆԵՎՐՈՏԻԿ ՄՈՏԻՎԱՑԻԱՆ

Աշոտ Թորոսյան

Սույն հարցի հետ կապված, նևրոտիկ դրդապատճառների մասին մենք խոսում ենք այն դեպքերում, երբ տվյալ անձի ակտիվության հիմքում ընկած շարժիչ ուժերը գլխավորապես արտաքին պայմանավորվածություն ունեն։ Այստեղ կարող է լինել ծնողների, հարազատների, բարեկամների և այլոց սպասելիքներն արդարացնելու ձգտումը և այլ։ Դրանց լուծն առավել ծանր են իրենց ուսերի վրա զգում հատկապես ընտանիքի մինուճար զավակները։ Երբ ծնողները կամ խնամող մեծահասակները հաշվի չեն առնում երեխայի անհատական ռեսուրսները, նրա զարգացման առանձնահատկությունները, ընդունակությունները և պարտադրում նրա ներքին բնությանը օտար ակտիվություն, ապա դա կարող է չափազանց բացասաբար անդրադառնալ երեխայի անձնավորության կայացման վրա։ Ցելույկոն այդպիսի ընտանիքները համարում է սոսկ պայմանականորեն բարենպաստ։ Թվում է թե ամեն ինչ կա երեխայի ներդաշնակ զարգացման համար, բայց․․․ 
Ծնողների կողմից երեխայի մեջ հավակնությունների անհամարժեք բարձր մակարդակի ձևավորումը հող է ստեղծում ոչ միայն գոռոզամտության, ամբարտավանության, «անհաջողակների» նկատմամբ քամահրանքի և այլ բացասական անձնային որակների առաջացման համար, այլև նպաստում այսպես կոչված կոմպուլսիվ պահանջմունքների զարգացմանը։ Վերջիններս ոչ մի ընդհանուր բան չունեն այն ամենի հետ, ինչ մարդը ցանկանում և զգում է իրականում, այլ որոշվում են նևրոտիկ կառուցվածքի ներքին անհրաժեշտությամբ, որը մարդուն հակում է մոլեռանդության: Ուստի, երբ մենք խոսում ենք կոմպուլսիվ հակումների և պահանջմունքների մասին, ապա նկատի ունենք այն միտումները, որոնք հակադիր են անհատի ինքնաբուխ ցանկություններին և ձգտումներին։ Այլ խոսքով՝ կոմպուլսիվության և ինքնաբուխության միջև տարբերությունը` դա «ուզում» եմ-ի և «պետք է անեմ»-ի միջև տարբերությունն է: Թեպետ, հնարավոր է, որ անհատը ժխտի իրենում կոմպուլսիվ պահանջմունքների կամ ներքին հարկադրանքի առկայությունը՝ բացատրելով իր բոլոր քայլերը գիտակցական նպատակադրմամբ, թե, իբր, նա ինքն է ցանկանում հասնել այս կամ այն ոլորտում հաջողությունների, սակայն, իրականում, նա ստիպված է դրանց հասնել: Արդյունքում, քննաշրջանի մեկնարկին պես, մենք տեսնում ենք՝ մտավոր գերծանրաբեռնվածություն քնի խանգարումներ, ախորժակի խանգարումներ, նյարդային գրգռվածություն և այդ ամենից բխող խնդիրներ։

Անառողջ մոտիվացիա է նաև այլոց իրական կամ երևակայական ատելությունը իր նկատմամբ։ “I love haters. You keep me motivated”. «Ես սիրում եմ ինձ ատողներին դուք ինձ մոտիվացված եք պահում»։ Այս տրամաբանությամբ՝ ստացվում է, որ բարձր ակադեմիական առաջադիմություն ապահովելու համար, մենք պետք է հնարավորինս հեռու մնանք մեզ սիրող մարդկանցից կամ, որքանով մեզնից է կախված, բացառենք մեզ սիրելու հնարավորությունը։ Մինչդեռ առողջ մոտիվացիայի դեպքում մենք որևէ մեկին որևէ բան ապացուցելու խնդիր չունենք։ Տողերիս հեղինակի դիտարկումները ցույց են տալիս, որ հաճախ հենց այստեսակ նախապաշարմունքի զոհ դարձած ուսանողներն են ամենից շատ կարիք զգում խրախույսների, գովեստի խոսքերի և քաջալերման։ Հաճախ հակված են գանգանտների ուսումնական գործընթացից, սիրում են ընդգծել իրենց ապագա մասնագիտության յուրացման բարդությունները, աշխատատարությունը և ակտիվ կերպով «ատողներ» փնտրում։ Իհարկե, նրանք աներևակայելի ջանքեր են գործադրում բարձր արդյունքների հասնելու համար, նպատակասլաց են և ուղղամիտ։ Նրանց գերխնդիրը այս պարագայում թերևս կայանում է իրենց մոտիվացված պահելու և ապամոտիվացնելու իրական հանգամանքների բացահայտման մեջ։ Մակերեսային ինքնաճանաչողությունը կամ ինքնահասկացման, սեփական իրական ներուժի գիտակցման դժվարությունները պատճառ են դառնում զանազան նախապաշարմունքների և մոլորությունների, անթեք օրենքների, անճկուն կենսական դիրքորոշումների, սևեռուն գործողությունների /ինչպես, օրինակ, քննությունների պատրաստվելիս հատուկ շորեր հագնելը, հատուկ նշանների հետևելը, բազմաթիվ այլ ծիսական գործողություններ կատարելը/  և բարձր տագնապայնության։ Ինչևէ, եթե մենք հետամուտ ենք լինում ակադեմիական կրթությանը, բայց հոգեբանորեն առողջ չենք և օտարված՝ մեր իրական էությունից, ապա մեր կրթվածությունը կլինի ոչ այլ ինչ, քան գիտելիքների քանակական կուտակում։ Եթե Դուք Ձեզ ուժասպառ եք զգում կամ այլայլված, ապա գուցե տեղին լինի մի պահ կանգ առնել և խորհրդածել դրդախատճառների՝ Մասլոուի ստեղծած աստիճակակարգի շուրջ։