ՍԵՐԸ ԵՎ ԿԱՊՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆԸ

Աշոտ Թորոսյան 

Մարդը սոցիալական էակ է և իր բնույթով ստեղծված է այնպիսին, որպեսզի կապեր հաստատի իր նմանների հետ:Ծնվելուց շատ չանցած` նորածինը դրսևորում է տարբեր սոցիալական հակազդումներ` սեր, վախ, բարկություն: Շուտով նա կարողանում է արդեն  նախապատվություն տալ ծանոթ հայացքներին և ձայներին: Բավական է նրա հանդեպ մի փոքր ուշադրություն, գորովագութ հայացք, և նա անմիջապես սկսում է գղգղալ և ժպտալ: Ութ ամսեկան մանկիկը իրեն ապահով է զգում մոր կամ հոր գրկում, բայց երբ նրան բաժանում են ծնողներից, սկսում է լացել: Սոցիալական կապվածությունը, որը գոյություն ունի երեխայի և նրանց միջև, ով անմիջականորեն հոգ է տանում նրա մասին, խիստ կարևոր դեր է խաղում նրա անձի կայացման գործում:

Ծնողական սիրուց զուրկ երեխաները մեծանալով դառնում են ինքնամփոփ, վախվորած, լռակյաց, իսկ նրանցից շատերը, քրեահոգեբանների կարծիքով, բռնում են հանցավոր կենսուղի: Հոգեբույժ Ջոն Բոուլբին, որը Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության առաջադրանքով ուսումնասիրել էր անտուն երեխաների հոգեկան վիճակը, գրում է. <<Սրտակից կապվածությունը, այլ մարդկային արարածների նկատմամբ բնորոշ է ոչ միայն նորածնին, երեխային, այլև դեռահասին, պատանուն, հասուն մարդուն և ծերերին: Այդպիսի կապվածությունները հանդիսանում են կենսուրախության աղբյուր…>> /Bowbly 1980, p. 442/:

Հետազոտողները ուսումնասիրել են սիրո և կապվածության բնույթը և առանձնացրել սիրո վրա հիմնված կապվածության բոլոր տեսակներին բնորոշ մի շարք ընդհանուր գծեր. փոխհասկացում և փոխադարձ աջակցություն, հոգատարություն, ուշադրություն, համատեղ ժամանակ անցկացնելու հնարավորության թանկ գնահատում և այլն: Կրքոտ սիրուց բխող կապվածության դեպքում դրանք համալրվում են փոխադարձ ֆիզիկական ձգտմամբ, կրքի առարկայով անսահման հմայվածությամբ, գեղագիտական ապրումներով:

Ամերիկյան հետազոտողներն առանձնացնում են կապվածության մի քանի տեսակներ:

Ամուր կապվածության դեպքում մարդիկ առանց դժվարության կարողանում են ստեղծել մտերիմ հարաբերություններ և չեն վախենում չափազանց կախված դառնալուց: Նրանք ընդունակ են երկարատև սիրային կապեր պահպանել, որոնք բավականություն են պատճառում, այդ թվում և սեռական /Feeney 1996, Feeney & Noller 1990, Simpson et al., 1992/:

Նրանք, ովքեր դրսևորում են զսպված կապվածություն, հակված են որքան հնարավոր է մակերեսային փոխհարաբերությունների և մարդկանց հետ շփումներում զգալի տարածություն պահպանելուն: <<Ես անհարմարավետության զգացում եմ ապրում, երբ հարաբերությունները դառնում են չափազանց մտերիմ>>,-ասում են նրանք /Bartsolomew & Harowits 1991/:

Տագնապային կապվածությամբ հատկանշվող մարդիկ աչքի են ընկնում խոր հուզական երկբևեռությամբ, շրջապատողների նկատմամբ անվստահությամբ, ինչի հետևանքով խանդոտ են և սիրած մարդու հանդեպ վերաբերմունքում դրսևորում են իրենց որպես նրանց սեփականատերեր: Այդպիսիք մշտապես վիճում են իրենց սիրեցյալի հետ և կոնֆլիկտային իրադրությունների ժամանակ բավական բուռն են արձանքում իրենց հասցեին արվող դիտողություններին:

Չպետք է, սակայն, սերը շփոթել կապվածության հետ: Կապվածություն կարող է առաջանալ սիրուց, մինչդեռ հակառակը լինել չի կարող: Այս իմաստով շատերը սերը շփոթում են հարմարվողականության հետ: Հատկապես արևելյան մշակույթներում, որտեղ ամուսնությունները կայանում են հարազատների, բարեկամների ակտիվ միջնորդությունների սկզբունքով, արմատացած է այն տեսակետը, համաձայն որի, սերը առաջ է գալիս  ամուսինների համատեղ կյանքի ընթացքում, երբ ամուսինները <<սովորում են իրար>>: Իսկ արևելքում որտե՞ղ և ինչպե՞ս են ամուսիները <<սովորում իրար>>, եթե ոչ` սեռական կյանքում: Չէ՞ որ նախքան սիրո ծնվելը ամուսինները համատեղ կյանքի որոշակի ժամանակահատված են ապրում, ընդ որում ոչ իբրև քույր ու եղբայր: Հետևաբար հարց է առաջանում. <<Արդյո՞ք սեռական կյանքում հարմարումն է հող ստեղծում փոխադարձ սիրո առաջացման համար>>: Այս հարցին հետևյալ պատասխանն է տալիս հայտնի սեռաբան Կազիմեժ Իմելինսկին. <<Եթե զուգընկերները ժամանակից շուտ են սեռական հարաբերության դիմում, այսինքն` մինչև միմյանց նկատմամբ սիրո զգացում տածելը, նրանք իրար հետ կապվում են առաջնային զգացմունքներով /բնազդներով/: …Իսկական սերը չափազանց հազվադեպ է առաջանում այն պայմաններում, երբ սեռական հակումը միակ բանն է, ինչ միացնում է զուգընկերներին: Ժամանակի ընթացքում երբեմն այդպիսի դաշինքի հողի վրա ծնվում են բարձրագույն զգացմունքներ` բարեկամություն, կապվածություն, փոխադարձ հարգանք, բայց սիրո զգացումը, որպես կանոն, հազվադեպ է ծնվում>>: